واکاوی ابعاد مختلف بانکداری الکترونیک
واکاوی ابعاد مختلف بانکداری الکترونیک
با همه تأکیدی كه مسئولان بر توسعه ابزارهای الکترونیکی پرداخت و بانکداری الکترونیک دارند، بهنظر میرسد در حال حاضر بهدلیل ضعف فرهنگسازی و عدم جلب اطمینان و اعتماد عمومی، هنوز استفاده از این ابزارها آنچنان كه باید فراگیر نشده است. در
بینا:با همه تأکیدی كه مسئولان بر
توسعه ابزارهای الکترونیکی پرداخت و بانکداری الکترونیک دارند، بهنظر
میرسد در حال حاضر بهدلیل ضعف فرهنگسازی و عدم جلب اطمینان و اعتماد
عمومی، هنوز استفاده از این ابزارها آنچنان كه باید فراگیر نشده است. در
بسیاری موارد، مردم همچنان در مراودات مالی پول نقد را ترجیح میدهند و
حتی گاهی ابزارهای الکترونیکی مانند خودپردازها را برای دریافت پول نقد
به خدمت میگیرند. برای بررسی این مسائل با محمدمراد بیات مدیرعامل مرکز
فرهنگسازی و آموزش بانکداری الکترونیک (فابا) گفتوگو کردهایم. گفتنی
است مركز فابا از سال 1386 و با حمایت وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانك
مركزی و مدیران عامل بانكهای دولتی و خصوصی تأسیس شد و تا كنون اقدامات
مؤثری در این زمینه بهثمر رسانده است.
از زمان شکلگیری كارگروههای بانكداری الكترونیك و اراده جمعی برای توسعه بانکداری الکترونیک در کشور، بیش از چهار سال می گذرد. طی این مدت كشور چهقدر به تحقق اهداف تعیین شده در این زمینه نزدیك شده است؟
برای پاسخگویی به این سؤال میبایستی دو دسته شاخصهای كیفی و كمی را با هم مورد ارزیابی قرار دهیم. از نظر كیفی تغییرات عمدهای را شاهد بودهایم. مثلاً تا قبل از سال 86-1385 مردم و مسئولان، توسعه بانكداری الكترونیك را یك نیاز ضروری تلقی نمیكردند، در حالیكه امروز همه بر ضرورت آن تأكید دارند. در آن سالها بانكداری الكترونیك جزو اولویتهای مهم نظام بانكی كشور نبود، اما امروزه توسعه بانكداری الكترونیك در شمار مهمترین اولویتها قرار گرفته است. رویكرد رسانهها تا قبل از سال 1385 به این مقوله بسیار كمرنگ بود، ولی خوشبختانه در حال حاضر گرایش مطلوبی به آن ایجاد شده است.
خلاصه اینكه نگرش مردم و مدیران به بانكداری الكترونیك تغییر عمدهای یافته، بهگونهای كه حل بسیاری از مشكلات را در گرو توسعه بانكداری الكترونیك میدانند. امروز همه واقف شدهاند كه حل بسیاری از معضلات شهری مانند ترافیك، آلودگی هوا، كیفقاپی و جرایمی مانند سرقتهای مالی و همچنین ارتقای بهداشت عمومی، رونق تجارت الكترونیكی و نظارت دقیقتر بر مناسبات مالی بدون توسعه بانكداری الكترونیك ممكن نیست، بهعنوان مثال امروزه دولت، مدیران و مردم درك كردهاند كه اگر توسعه بانكداری الكترونیك رخ نمیداد، پرداخت یارانهها با این حجم و سرعت امكانپذیر نبود. اما از نظر کمی هم در این زمینه پیشرفتهای قابل توجهی حاصل شده است. بهطور مثال تا پایان تیر 1386 تعداد 8 هزار و 400 خودپرداز در كشور نصب شده بود و چهار سال بعد، در پایان تیر امسال این رقم به 21 هزار و 500 خودپرداز افزایش یافته و تعداد پایانههای فروش از تیر 1386 تا تیر امسال، از 238 هزار به حدود یک میلیون و 700 هزار پایانه رسیده است. در زمینه کارتهای بانكی هم شاهد چنین رشدی هستیم و شمار كارتهای صادره از 27 میلیون به 142 میلیون كارت افزایش پیدا كرده است. به این ترتیب هر ایرانی بالای 18 سال، بهطور متوسط بیش از دو کارت در اختیار دارد.
اگر تراكنشها را هم بررسی كنیم میبینیم كه در تیر 1386 تعداد 5 هزار و 700 تراکنش در خودپردازها صورت گرفته و در حال حاضر 10 هزار و 300 تراكنش در این دستگاهها به انجام میرسد. متوسط مبلغ هر تراکنش برای هر خودپرداز 216 هزار ریال بوده که الان به 665 هزار ریال ارتقا یافته است. متوسط پرداختی هر دستگاه در تیر 1386 حدود یک میلیارد و 245 میلیون ریال بوده و الان تقریباً هر خودپرداز 6 میلیارد و 817 میلیون ریال میپردازد. همچنین در تیر 1386 بهطور متوسط در هر پایانه فروش هشت تراکنش انجام میشد، در حالی که در تیر 1390 این رقم به بیش از 55 تراکنش برای هر پایانه رسیده است. متوسط مبلغ هر تراکنش در تیر 1386 در پایانههای فروش 882 هزار ریال بوده و تیر امسال یک میلیون و 413 هزار ریال است. متوسط خرید از هر دستگاه در تیر 1386 حدود هفت میلیون ریال بوده که در تیر امسال به بیش از 78 میلیون ریال رسیده است. از طرفی در سال 86 تنها دو درصد كل تراکنشهای غیرحضوری مشتریان در پایانههای فروشگاهی بهانجام میرسید و مابقی از طریق خودپردازها بود؛ اما الان این نسبت به 30 درصد برای پایانههای فروشگاهی و 70 درصد برای دستگاههای خودپرداز رسیده است. گرچه بر اساس استاندارد جهانی باید 80 درصد تراکنشها روی پایانههای فروش انجام شود و 20 درصد از طریق خودپردازها. بنابراین وضعیت فعلی رشد بالایی را نشان میدهد، گرچه این بدان معنا نیست که در زمینه بانکداری الکترونیک به وضعیت مطلوبی رسیدهایم. بسیاری از موارد دیگر در این حوزه هست که باید به آنها پرداخته شود. از جمله اینکه نصب و استفاده از دستگاه خودپرداز بهمعنای استقرار بانکداری الکترونیک نیست؛ بلکه میبایستی سایر درگاههای الكترونیكی مدنظر و مراجعه مردم قرار گیرد. همچنین مقولاتی مانند كربنكینگ، امنیت، بانكداری همراه (موبایل پیمنت) و... از ضروریات بانكداری الكترونیك است كه نیازمند توجه ویژهای میباشد.
اما بین پی بردن به ضرورت ایجاد بانکداری الکترونیک یا افزایش کمی دستگاههای ارائهدهنده این نوع خدمات، با جلب اعتماد عمومی به آن فاصلهای هست. فکر میکنید تا چه میزان این اعتماد در بین اقشار مختلف مردم افزایش یافته است؟
در این باره باید با اعتمادسازی و فرهنگسازی بهتدریج مردم به این سمت سوق داده شوند، بهطوری که مثلاً در خریدهای روزمره، کمکم حجم تراکنشها از دستگاههای خودپرداز به سمت پایانههای فروش منتقل شود. چون در ATM باز هم با پول فیزیکی سروکار داریم درحالیكه با توسعه بانکداری الکترونیک باید بهسمت حذف رد و بدل كردن پول نقد برویم. از نظر ما رشد ابزار و تجهیزات و میزان استفاده مردم از این شیوه بانکداری نشان میدهد که مردم هم دارند بیشتر اعتماد میكنند. در سالهای ابتدایی چندان کسی اعتماد نمیکرد که قبضهای خدمات شهری را از طریق خودپرداز یا با تلفنبانك ویا بهشكل اینترنتی پرداخت کند، اما امروزه بسیاری از افراد به یكی از این شیوهها قبضها را پرداخت میکنند. البته برای اعتمادسازی بیشتر، باید مردم را با خطرات، ناامنیها و ریسکهای بانکداری الکترونیک و شیوههای مقابله و محافظت حساب خود از این مخاطرات آشنا كرد. بهطور مثال بارها مشاهده شده است که برای خرید از طریق پایانه فروش، مسئول فروش رمز کارت را از مشتری میخواهد. این اساساً یک کار نادرست و قطعاً خلاف امنیت بانکداری الکترونیک است. چرا که اگر این کارت به سرقت برود بهمنزله سرقت کیف پول و سرمایه فرد است.
طبق آماری که ارائه کردید تعداد کارتهای بانکی در چهار سال گذشته تقریباً پنج برابر شده است. آیا میتوان از این شرایط بهعنوان یک روند مثبت یاد کرد؟ چون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته با داشتن صرفاً یک کارت میتوان تعداد زیادی از خدمات را در زمینههای مختلف پولی و مالی دریافت کرد.
ببینید؛ افزایش تعداد کارتها نشان دهنده استقبال بیشتر مردم از این خدمات است. اما کاهش تعداد و افزایش کارایی کارتها موضوعی است که تا کنون بارها در جلسات کارگروههای بانکداری الکترونیک مطرح شده و مدنظر مسئولان قرار دارد. در خصوص سایر تجهیزات نیز میتوان چنین رویكردی داشت. مثلاً با اجرای طرح شاپرک که در بانک مرکزی در دست بررسی است میتوان تمام دستگاههای كارتخوان را در یک POS متمرکز كرد. به این معنی که در مراکز فروش تعداد پایانههای فروش کم و در مقابل، کارایی آنها افزایش خواهد یافت. در زمینه کارتهای بانکی نیز ممكن است به چنین دیدگاهی كمكم نزدیك شویم. گرچه باید یک فضای رقابتی برای بانکها فراهم باشد تا با ارائه خدمات بهتر بتوانند مشتریان بیشتری را به سمت خود جذب کنند. اما در عین حال این سیستم دارای ویژگیهایی است که میتوان با هماندیشی و همگرایی شبکه بانکی یک همفزایی ملی را در این زمینه ایجاد کرد. سامانههای جدیدی مانند شتاب، شاپرک و امثال اینها کم و بیش بهوجود آمده و باید از این پس هم با رعایت اصل رقابت برای بانکها بیشتر مورد توجه قرار گیرد. چنانچه در خصوص سامانههای جدید پیشنهادات كارشناسی و مبتنی بر تجربیات جهانی وجود داشته باشد، مركز فابا هم آمادگی طرح آنها را در شبكه بانكی كشور دارد.
بهطور کلی فکر میکنید که کشور در حال حاضر از نظر امنیت و زیرساختهای بانکداری الکترونیک در سطح مطلوبی قرار دارد یا خیر؟
در این خصوص دیدگاههای مختلفی وجود دارد، در عین حالیكه اقدامات شایستهای به ثمر رسیده است، اما قطعاً تلاش بیشتر و اقدامات زیرساختی در این زمینه كاملاً احساس میشود. ضمن اینكه فراموش نكنیم اگر مردم و مشتریان بانكی به برخی از نكات امنیتی توجه كنند قطعاً حجم زیادی از ناامنیهای این حوزه كاهش مییابد. به بیان دیگر میبایستی برای افزایش سطح ایمنی بانكداری الكترونیك علاوه بر اقدامات زیرساختی توسط بانكها، مردم نیز با چگونگی رعایت نكات ایمنی آشنا شوند و به آن عمل كنند. اما در مجموع میتوانیم این نكته را هم ادعا كنیم كه سطح ناامنی بانكداری الكترونیك به مراتب كمتر از بانكداری سنتی است و در این شیوه بانكداری، جیب مردم كمتر زده میشود و هزینهها و مخاطرات هم كمتر است.
در مقطعی نظام بانکی مشتریان خود را ملزم کرد که قبوض خدمات شهری را از طریق ابزارهای الکترونیک پرداخت کنند و هماکنون این شیوه در ذهن مردم جا افتاده است. آیا میتوان برای گسترش و توسعه هر چه بیشتر بانکداری الکترونیک در سایر بخشها نیز به سیاستهای اجباری متوسل شد؟
در این خصوص دیدگاههای مختلفی وجود دارد، برخی الزام را مناسبترین شیوه برای بسط بانكداری الكترونیك میدانند و عدهای معتقدند صرفاً با تشویق و فرهنگسازی مردم را مجاب كنیم كه امور بانكی خود را از راه خدمات الكترونیكی انجام دهند. راه سومی نیز وجود دارد و آن اینكه ما با ارائه هر خدمت الكترونیكی میبایستی ابتدا شیوة تشویق و فرهنگسازی را برای مدتی در پیش بگیریم و آنگاه كه دانش و شناخت نسبت به آن خدمت خاص بسط یافت، الزام ایجاد كنیم. از نگاه ما راهكار سوم منطقیتر به نظر میرسد. تجربهها هم همین را میگویند، نمونه آن را در كاری مثل دریافت یارانههای نقدی، ثبت نام كنكور و ... شاهد بودهایم. نقل از : سایت عصر فناوری اطلاعات
از زمان شکلگیری كارگروههای بانكداری الكترونیك و اراده جمعی برای توسعه بانکداری الکترونیک در کشور، بیش از چهار سال می گذرد. طی این مدت كشور چهقدر به تحقق اهداف تعیین شده در این زمینه نزدیك شده است؟
برای پاسخگویی به این سؤال میبایستی دو دسته شاخصهای كیفی و كمی را با هم مورد ارزیابی قرار دهیم. از نظر كیفی تغییرات عمدهای را شاهد بودهایم. مثلاً تا قبل از سال 86-1385 مردم و مسئولان، توسعه بانكداری الكترونیك را یك نیاز ضروری تلقی نمیكردند، در حالیكه امروز همه بر ضرورت آن تأكید دارند. در آن سالها بانكداری الكترونیك جزو اولویتهای مهم نظام بانكی كشور نبود، اما امروزه توسعه بانكداری الكترونیك در شمار مهمترین اولویتها قرار گرفته است. رویكرد رسانهها تا قبل از سال 1385 به این مقوله بسیار كمرنگ بود، ولی خوشبختانه در حال حاضر گرایش مطلوبی به آن ایجاد شده است.
خلاصه اینكه نگرش مردم و مدیران به بانكداری الكترونیك تغییر عمدهای یافته، بهگونهای كه حل بسیاری از مشكلات را در گرو توسعه بانكداری الكترونیك میدانند. امروز همه واقف شدهاند كه حل بسیاری از معضلات شهری مانند ترافیك، آلودگی هوا، كیفقاپی و جرایمی مانند سرقتهای مالی و همچنین ارتقای بهداشت عمومی، رونق تجارت الكترونیكی و نظارت دقیقتر بر مناسبات مالی بدون توسعه بانكداری الكترونیك ممكن نیست، بهعنوان مثال امروزه دولت، مدیران و مردم درك كردهاند كه اگر توسعه بانكداری الكترونیك رخ نمیداد، پرداخت یارانهها با این حجم و سرعت امكانپذیر نبود. اما از نظر کمی هم در این زمینه پیشرفتهای قابل توجهی حاصل شده است. بهطور مثال تا پایان تیر 1386 تعداد 8 هزار و 400 خودپرداز در كشور نصب شده بود و چهار سال بعد، در پایان تیر امسال این رقم به 21 هزار و 500 خودپرداز افزایش یافته و تعداد پایانههای فروش از تیر 1386 تا تیر امسال، از 238 هزار به حدود یک میلیون و 700 هزار پایانه رسیده است. در زمینه کارتهای بانكی هم شاهد چنین رشدی هستیم و شمار كارتهای صادره از 27 میلیون به 142 میلیون كارت افزایش پیدا كرده است. به این ترتیب هر ایرانی بالای 18 سال، بهطور متوسط بیش از دو کارت در اختیار دارد.
اگر تراكنشها را هم بررسی كنیم میبینیم كه در تیر 1386 تعداد 5 هزار و 700 تراکنش در خودپردازها صورت گرفته و در حال حاضر 10 هزار و 300 تراكنش در این دستگاهها به انجام میرسد. متوسط مبلغ هر تراکنش برای هر خودپرداز 216 هزار ریال بوده که الان به 665 هزار ریال ارتقا یافته است. متوسط پرداختی هر دستگاه در تیر 1386 حدود یک میلیارد و 245 میلیون ریال بوده و الان تقریباً هر خودپرداز 6 میلیارد و 817 میلیون ریال میپردازد. همچنین در تیر 1386 بهطور متوسط در هر پایانه فروش هشت تراکنش انجام میشد، در حالی که در تیر 1390 این رقم به بیش از 55 تراکنش برای هر پایانه رسیده است. متوسط مبلغ هر تراکنش در تیر 1386 در پایانههای فروش 882 هزار ریال بوده و تیر امسال یک میلیون و 413 هزار ریال است. متوسط خرید از هر دستگاه در تیر 1386 حدود هفت میلیون ریال بوده که در تیر امسال به بیش از 78 میلیون ریال رسیده است. از طرفی در سال 86 تنها دو درصد كل تراکنشهای غیرحضوری مشتریان در پایانههای فروشگاهی بهانجام میرسید و مابقی از طریق خودپردازها بود؛ اما الان این نسبت به 30 درصد برای پایانههای فروشگاهی و 70 درصد برای دستگاههای خودپرداز رسیده است. گرچه بر اساس استاندارد جهانی باید 80 درصد تراکنشها روی پایانههای فروش انجام شود و 20 درصد از طریق خودپردازها. بنابراین وضعیت فعلی رشد بالایی را نشان میدهد، گرچه این بدان معنا نیست که در زمینه بانکداری الکترونیک به وضعیت مطلوبی رسیدهایم. بسیاری از موارد دیگر در این حوزه هست که باید به آنها پرداخته شود. از جمله اینکه نصب و استفاده از دستگاه خودپرداز بهمعنای استقرار بانکداری الکترونیک نیست؛ بلکه میبایستی سایر درگاههای الكترونیكی مدنظر و مراجعه مردم قرار گیرد. همچنین مقولاتی مانند كربنكینگ، امنیت، بانكداری همراه (موبایل پیمنت) و... از ضروریات بانكداری الكترونیك است كه نیازمند توجه ویژهای میباشد.
اما بین پی بردن به ضرورت ایجاد بانکداری الکترونیک یا افزایش کمی دستگاههای ارائهدهنده این نوع خدمات، با جلب اعتماد عمومی به آن فاصلهای هست. فکر میکنید تا چه میزان این اعتماد در بین اقشار مختلف مردم افزایش یافته است؟
در این باره باید با اعتمادسازی و فرهنگسازی بهتدریج مردم به این سمت سوق داده شوند، بهطوری که مثلاً در خریدهای روزمره، کمکم حجم تراکنشها از دستگاههای خودپرداز به سمت پایانههای فروش منتقل شود. چون در ATM باز هم با پول فیزیکی سروکار داریم درحالیكه با توسعه بانکداری الکترونیک باید بهسمت حذف رد و بدل كردن پول نقد برویم. از نظر ما رشد ابزار و تجهیزات و میزان استفاده مردم از این شیوه بانکداری نشان میدهد که مردم هم دارند بیشتر اعتماد میكنند. در سالهای ابتدایی چندان کسی اعتماد نمیکرد که قبضهای خدمات شهری را از طریق خودپرداز یا با تلفنبانك ویا بهشكل اینترنتی پرداخت کند، اما امروزه بسیاری از افراد به یكی از این شیوهها قبضها را پرداخت میکنند. البته برای اعتمادسازی بیشتر، باید مردم را با خطرات، ناامنیها و ریسکهای بانکداری الکترونیک و شیوههای مقابله و محافظت حساب خود از این مخاطرات آشنا كرد. بهطور مثال بارها مشاهده شده است که برای خرید از طریق پایانه فروش، مسئول فروش رمز کارت را از مشتری میخواهد. این اساساً یک کار نادرست و قطعاً خلاف امنیت بانکداری الکترونیک است. چرا که اگر این کارت به سرقت برود بهمنزله سرقت کیف پول و سرمایه فرد است.
طبق آماری که ارائه کردید تعداد کارتهای بانکی در چهار سال گذشته تقریباً پنج برابر شده است. آیا میتوان از این شرایط بهعنوان یک روند مثبت یاد کرد؟ چون در بسیاری از کشورهای توسعه یافته با داشتن صرفاً یک کارت میتوان تعداد زیادی از خدمات را در زمینههای مختلف پولی و مالی دریافت کرد.
ببینید؛ افزایش تعداد کارتها نشان دهنده استقبال بیشتر مردم از این خدمات است. اما کاهش تعداد و افزایش کارایی کارتها موضوعی است که تا کنون بارها در جلسات کارگروههای بانکداری الکترونیک مطرح شده و مدنظر مسئولان قرار دارد. در خصوص سایر تجهیزات نیز میتوان چنین رویكردی داشت. مثلاً با اجرای طرح شاپرک که در بانک مرکزی در دست بررسی است میتوان تمام دستگاههای كارتخوان را در یک POS متمرکز كرد. به این معنی که در مراکز فروش تعداد پایانههای فروش کم و در مقابل، کارایی آنها افزایش خواهد یافت. در زمینه کارتهای بانکی نیز ممكن است به چنین دیدگاهی كمكم نزدیك شویم. گرچه باید یک فضای رقابتی برای بانکها فراهم باشد تا با ارائه خدمات بهتر بتوانند مشتریان بیشتری را به سمت خود جذب کنند. اما در عین حال این سیستم دارای ویژگیهایی است که میتوان با هماندیشی و همگرایی شبکه بانکی یک همفزایی ملی را در این زمینه ایجاد کرد. سامانههای جدیدی مانند شتاب، شاپرک و امثال اینها کم و بیش بهوجود آمده و باید از این پس هم با رعایت اصل رقابت برای بانکها بیشتر مورد توجه قرار گیرد. چنانچه در خصوص سامانههای جدید پیشنهادات كارشناسی و مبتنی بر تجربیات جهانی وجود داشته باشد، مركز فابا هم آمادگی طرح آنها را در شبكه بانكی كشور دارد.
بهطور کلی فکر میکنید که کشور در حال حاضر از نظر امنیت و زیرساختهای بانکداری الکترونیک در سطح مطلوبی قرار دارد یا خیر؟
در این خصوص دیدگاههای مختلفی وجود دارد، در عین حالیكه اقدامات شایستهای به ثمر رسیده است، اما قطعاً تلاش بیشتر و اقدامات زیرساختی در این زمینه كاملاً احساس میشود. ضمن اینكه فراموش نكنیم اگر مردم و مشتریان بانكی به برخی از نكات امنیتی توجه كنند قطعاً حجم زیادی از ناامنیهای این حوزه كاهش مییابد. به بیان دیگر میبایستی برای افزایش سطح ایمنی بانكداری الكترونیك علاوه بر اقدامات زیرساختی توسط بانكها، مردم نیز با چگونگی رعایت نكات ایمنی آشنا شوند و به آن عمل كنند. اما در مجموع میتوانیم این نكته را هم ادعا كنیم كه سطح ناامنی بانكداری الكترونیك به مراتب كمتر از بانكداری سنتی است و در این شیوه بانكداری، جیب مردم كمتر زده میشود و هزینهها و مخاطرات هم كمتر است.
در مقطعی نظام بانکی مشتریان خود را ملزم کرد که قبوض خدمات شهری را از طریق ابزارهای الکترونیک پرداخت کنند و هماکنون این شیوه در ذهن مردم جا افتاده است. آیا میتوان برای گسترش و توسعه هر چه بیشتر بانکداری الکترونیک در سایر بخشها نیز به سیاستهای اجباری متوسل شد؟
در این خصوص دیدگاههای مختلفی وجود دارد، برخی الزام را مناسبترین شیوه برای بسط بانكداری الكترونیك میدانند و عدهای معتقدند صرفاً با تشویق و فرهنگسازی مردم را مجاب كنیم كه امور بانكی خود را از راه خدمات الكترونیكی انجام دهند. راه سومی نیز وجود دارد و آن اینكه ما با ارائه هر خدمت الكترونیكی میبایستی ابتدا شیوة تشویق و فرهنگسازی را برای مدتی در پیش بگیریم و آنگاه كه دانش و شناخت نسبت به آن خدمت خاص بسط یافت، الزام ایجاد كنیم. از نگاه ما راهكار سوم منطقیتر به نظر میرسد. تجربهها هم همین را میگویند، نمونه آن را در كاری مثل دریافت یارانههای نقدی، ثبت نام كنكور و ... شاهد بودهایم. نقل از : سایت عصر فناوری اطلاعات
+ نوشته شده در شنبه هفدهم تیر ۱۳۹۱ ساعت 15:36 توسط فیضی نژاد
|
